دردهه ۴۰ درست زمانی که اصلاحات ارضی و تغییر نظام تولید کشاورزی در حال انجام بود امواج مهاجرت از روستاها به حاشیه شهرها شروع شد. دراین زمان که پایتخت کمتر از ۳ میلیون نفر ساکن داشت، برخی کارشناسان متوجه شدند که تهران ظرفیت کافی را برای جمعیتی که به سوی آن می‌آیند، ندارد.

همشهری – محمد سرابی: مطالعات نخستین طرح جامع تهران در همین سال‌ها انجام و محدوده استقرار کارخانه‌ها در فاصله دورتر از ۱۲۰ کیلومتر تعیین شد ولی مشکل مهاجرت هنوز آنقدر جدی گرفته نمی‌شد که کسی به فکر تغییر پایتخت بیفتد. در سال‌های ۵۰ شمسی بارها کارشناسان درباره آینده افزایش جمعیت در محدوده پایتخت هشدار دارند. در دهه‌های بعد مشکلات تهران مخصوصا مهاجر پذیری مداوم و افزایش جمعیت آن باعث شد که انتقال پایتخت بارها مطرح و حتی منجر به تصویب قوانینی شود اما هیچ وقت به مرحله اجرا نرسید. اکنون رییس جمهور ایران برای دومین بار در مدت کمتر از یک سال، موضوع لزوم انتقال پایتخت را بیان و سواحل جنوبی را به عنوان محل پایتخت جدید اعلام کرده است. به این بهانه نگاهی کردیم به برخی از سوابق تلاش برای انتقال پایتخت.

در سال ۱۳۶۴ موضوع انتقال پایتخت برای رفع تمرکز گرایی و توزیع عادلانه امکانات مطرح شد اما کشور درمیانه جنگ تحمیلی ۸ ساله بود و فرصتی برای پرداختن به این امور پیدا نمی‌شد. جمعیت پایتخت به ۶ میلیون نفر رسیده بود.

در سال ۱۳۶۸ با پایان یافتن جنگ و آغاز برخی طرح‌های توسعه اقتصادی، مطالعاتی نیز زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی برای انتقال پایتخت سیاسی صورت گرفت. برآوردها نشان می‌داد که انتقال پایتخت به مکانی خارج در فاصله۲۰۰ کیلومتری از بین ۱۵ تا ۲۵ سال زمان خواهد برد. در همین سال بود که غلامحسین کرباسچی استاندار اصفهان به سمت شهردار تهران منصوب شد. جمعیت همچنان حدود ۶ میلیون نفر بود.

در سال ۱۳۸۸ مجمع تشخیص مصلحت نظام طرح انتقال مرکز سیاسی کشور را به یک مکان مناسب به تصویب رساند. دولت احمدی‌نژاد هم در سال ۱۳۹۰ پیشنهاد «انتقال مرکز سیاسی-اداری کشور» انتقال پایتخت به یکی از استان‌های مرکزی ایران را ارائه و تلاش کرد که سازمان گردشگری وقت و وزارت نفت به استان فارس و خوزستان منتقل کند که هیچ کدام به نتیجه نرسید. جمعیت پایتخت در این سال به نزدیک ۸ میلیون نفر رسید.

در سال ۱۳۹۱ طرح انتقال پایتخت با امضای ۱۵۱ نماینده تقدیم مجلس شد و در سال ۱۳۹۲، شورای ساماندهی پایتخت با هدف بررسی امکان انتقال پایتخت تأسیس و در نهایت قانون «امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و ساماندهی تمرکززدایی از تهران» در اردیبهشت سال ۱۳۹۴ به تصویب مجلس و شورای نگهبان رسید و ابلاغ شد. این مصوبات به نتیجه عملی منجر نشد. حالا جمعیت شهر از ۸ میلیون نفر فراتر رفته بود.

در سال ۱۴۰۳: دولت مسعود پزشکیان از بررسی انتقال پایتخت به سواحل جنوبی ایران خبر داد. معاون اول رییس جمهور هم درباره احتمال انتخاب مکران به عنوان پایتخت آینده ایران گفت و سخنگوی دولت نیز موضوع انتقال پایتخت را مطرح کرد. جمعیت شهر تهران بدون شهرهای حاشیه‌ای نزدیک ۹.۵ میلیون نفر است.

خطر زلزله، کمبود آب و آلودگی هوا بیشتر گزینه‌های جایگزینی تهران را مردود می‌کند

شهرهایی با مشکلات مشابه پایتخت

بسته به اینکه انتقال پایتخت از منظر جمعیت، محیط زیست، اقتصاد، ‌زلزله و … اعلام شده باشد، ‌ شهر مقصد هم متفاوت است. تنها محدوده‌ای بین استان‌های اصفهان و مرکزی از خطر زلزله دور است و به جاده‌های اصلی دسترسی دارد. تقریبا تمام کلانشهرهای کشور با مشکل کمبود آب، آلودگی هوا و حاشیه نشینی روبه‌رو هستند و هیچ‌وقت یک جایگزین کامل برای تهران معرفی نشده است. شاید به همین دلیل است که در آخرین اظهار نظر، دولت فعلی ایران نه یک شهر بلکه منطقه جغرافیایی در جنوب کشور را به عنوان مقصد جابه‌جایی پایتخت اعلام کرده است.

قم: به دلیل قرار گرفتن در مرکز هندسی ایران پیشنهاد شد اما با مشکل کمبود آب روبه‌رو است.

زنجان: برای انتقال پایتخت مطرح شد زیرا آب و هوا و محیط زیست مناسب دارد ولی زیرساخت‌های شهری آن کافی نیست.

قزوین: در دوره‌ای پایتخت صفویه بود و مسئولان این شهر هم موافق پایتختی دوباره آن هستند اما انتقال پایتخت به آن انجام نگرفت.

اصفهان: به دلیل سابقه پایتختی صفویه، بارها به عنوان جایگزین تهران پیشنهاد شده بود. این شهر امکانات زیادی دارد اما اکنون درگیر کمبود آب است.

شیراز: به عنوان پایتخت در بخش جنوبی کشور و نزدیک به خلیج فارس مطرح شد ولی آب کافی ندارد.

پردیس، پرند و هشتگرد: برای انتقال بخشی از ادارات دولتی تهران مطرح شدند اما به مرحله اجرا نرسید. این‌شهرها فاصله زیادی از تهران ندارند.

سمنان: چند بار به عنوان جایگزینی برای پایتخت مطرح شد اما مشکل کمبود آب دارد. انتخاب دو رییس جمهور از این شهر هم بر تصمیم‌گیری مستقل درباره آن تاثیر گذاشت.

ساوه: به عنوان پایتخت جدید مطرح شد اما کمبود امکانات و نزدیکی به تهران این گزینه را رد کرد.

اراک: به دلیل احتمال کم وقوع زلزله برای جانشینی تهران مطرح شد ولی آلودگی هوای شدید در اثر فعالیت واحدهای صنعتی مانع این انتخاب شد.

مکران: از چابهار تا کنارک، زرآباد و بندرعباس سواحل مکران است که به آب‌های آزاد دسترسی دارد اما به همین نسبت در معرض مشکلات امنیتی خاص مانند جنگ و هجوم خارجی قرار دارد. این منطقه شهر بزرگی ندارد و در صورت انتقال پایتخت، باید در آن شهر جدید ایجاد کرد.

جابه‌جایی پایتخت جمعیت را کم نمی‌کند

در صد سال گذشته گذشته برخی کشورها سعی کردند با جابه‌جا کردن پایتخت مشکلات جمعیتی را حل کنند و هنوز هم چنین اقداماتی در جهان انجام می‌شود. نگاهی به سرنوشت این شهرها نشان می‌دهد که جابه‌جایی پایتخت لزوما مشکل جمعیت زیاد شهر را حل نخواهد کرد.

– برزیل در سال ۱۹۶۰ برازیلیا را جایگزین بندر ریودوژانیرو کرد. شهر برازیلیا که در مرکز جغرافیایی کشور و دور از ساحل ساخته شد اکنون ۵ میلیون نفر و ریودوژانیرو ۶.۵ میلیون نفر جمعیت دارند و هیچ‌کدام بزرگترین شهر کشور نیستند.

– نیجریه در سال ۱۹۷۶ پایتخت کشور را که تا آن زمان بندر لاگوس بود به شهر ابوجا انتقال داد. جمعیت لاگوس به شدت در حال افزایش بود و از بزرگترین شهرهای مرکز قاره آفریقا به شمار می‌آمد. اکنون ابوجا ۴ میلیون و لاگوس ۲۱ میلیون نفر جمعیت دارد و همچنان از بزرگترین شهرهای قاره است.

– مصر از سال ۲۰۱۵ تلاش کرد که مشکل جمعیت شهر قاهره را حل کند. انتقال ادارات به محل جدید در ۴۵ کیلومتری قاهره از سال ۲۰۱۹ شروع شد. نزدیک ۲۰ میلیون نفر ساکن پایتخت کنونی مصر هستند که شهر قدیمی را دچار مشکلات گوناگون کرده است.

– اندونزی که با جمعیت ۲۸ میلیون نفری پایتخت و هزینه بسیار زیاد نگهداری از آن روبه‌رو بود از سال ۲۰۲۲ تصمیم گرفت که پایتخت را به محل جدید منتقل کند. نوسانتارا که از سال ۲۰۲۴ به عنوان پایتخت انتخاب شد کمتر از ۵۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.

کشورهایی که بزرگترین شهر آن‌ها پایتخت سیاسی نیست

چین: شانگهای

پاکستان: کراچی

هند: بمبئی

ترکیه: استانبول

کانادا: تورنتو

برزیل: سائوپائولو

استرالیا: سیدنی

تانزانیا: دارالسلام

آمریکا: نیویورک

کد خبر 967728 منبع: روزنامه همشهری

• اگر قرار بود اموال را پس بدهیم آنها را سرقت نمی کردیم! | اجرای حکم شرعی برای ۳ دزد حرفه‌ای | ماجرای سرقت در ۴ استان کشور

• ۱۵ مصدوم و فوتی در حادثه رانندگی حامل زائران ایرانی در عراق + اسامی

• جابه‌جایی پایتخت جمعیت را کم نمی‌کند

• آماده گفت‌وگوی فوری با ایران هستیم ؛ توپ در زمین ایران است! | واکنش آمریکا به اظهارات عراقچی | پشت صحنه پاس کاری آمریکا!

• اگر قرار بود اموال را پس بدهیم آنها را سرقت نمی کردیم! | اجرای حکم شرعی برای ۳ دزد حرفه‌ای | ماجرای سرقت در ۴ استان کشور

• برای نخستین بار، اسرائیل حملات روسیه به اوکراین را محکوم کرد

• صحنه سقوط هولناک سانتافه در گیلان + فیلم

• آب تبریز هم ته کشید؛ فقط برای دو ماه و نیم آب داریم!

• پشت پرده جنجال سازی آمریکا و ۱۳ کشور علیه ایران؛ پروژه یک بیانیه تاریک؛ اتهام یا اعتراف؟

• ترامپ: ایران رفتار خوبی ندارد و محترمانه صحبت نمی‌کند! + ویدئو

• برای نخستین بار، اسرائیل حملات روسیه به اوکراین را محکوم کرد

• آماده گفت‌وگوی فوری با ایران هستیم ؛ توپ در زمین ایران است! | واکنش آمریکا به اظهارات عراقچی | پشت صحنه پاس کاری آمریکا!

• صحنه سقوط هولناک سانتافه در گیلان + فیلم

• هشدار آبفا وصل نکردن پمپ آب به لوله‌های ورودی ساختمان + ویدئو

• اگر قرار بود اموال را پس بدهیم آنها را سرقت نمی کردیم! | اجرای حکم شرعی برای ۳ دزد حرفه‌ای | ماجرای سرقت در ۴ استان کشور

• ستاره سرعتی استقلال دوباره متولد شد!

• رهائی گروگان ۱۵ ساله | واکنش پدر و پسر را ببینید

• از زندان تا تالار مشاهیر جهان ؛ قهرمان اسطوره‌ای بوکس درگذشت + عکس

• شرط حماس برای ورود فوری به مذاکرات

• پشت پرده جنجال سازی آمریکا و ۱۳ کشور علیه ایران؛ پروژه یک بیانیه تاریک؛ اتهام یا اعتراف؟

• پایتخت، روی خط زلزله!

• ویلای شمال را بفروشیم «مکران» زمین بخریم؟ | تنها دستاورد بحث انتقال پایتخت را ببینید!

• انتقال پایتخت با هزینه بخش خصوصی | شایعه پایتخت شدن مکران از کجا آغاز شد؟

• انتقال پایتخت؛ آری یا خیر؟

• انتقاد شدید از ماجرای پایتخت شدن مکران ؛ جدی است یا فقط به خاطر یک ذهنیت؟!

• فکر جابجایی پایتخت توسط پزشکیان کارشناسی است؟ | چه کشورهایی سراغ انتقال مرکزیت سیاسی و اقتصادی رفته اند؟